Vaccinatieverhalen is een blogserie waarin ik uitleg wat de waarde van vaccins is. Het is losjes gebaseerd op: ‘This Podcast Will Kill You’. Doel van dit blog is uitleg geven, want twijfel en negatieve gevoelens rondom vaccinatie lijken toe te nemen. De vaccinatiegraad in Nederland daalt en dat is zorgelijk. De enige oplossing die ik zie is voorlichten.
Het is even stil geweest maar er zijn nog genoeg mythes en leugens rondom vaccins om te ontkrachten. Nu DKTP en HPV besproken zijn is het tijd voor de BMR vaccinatie (bof, mazelen, rode hond). Omdat mazelen momenteel veel in het nieuws is, begin ik hiermee. Dit virus wordt gezien als één van de vijf klassieke kinderziektes. Mensen denken dat het onschuldig is, maar niets is minder waar.
We waren met vaccinaties goed op weg dit virus uit te roeien. Helaas lijkt dat doel tegenwoordig verder uit zicht te raken. Door alle desinformatie en simpelweg het gebrek aan kennis over deze ziekte, daalt de vaccinatiegraad en steken mazelen weer de kop op. Daarom tijd om hier eens op in te zoomen.
Vaccineren is je eigen vrije keus. Maar weet welk risico je neemt als je ervoor kiest hiervan af te zien.
Afbeelding: illustratie van man met uitslag in gezicht, welke besmettingsbronnen van mazelen uitbeelden. Bron: Trouw
Ze voelde zich niet lekker…
Als snel was duidelijk wat het probleem was, mazelen. De kenmerkende rode uitslag gaf het weg. Waarschijnlijk opgelopen op school. Het was 1962 dus er waren nog geen vaccins en de meeste (jonge) kinderen moesten er een keer aan geloven. Je was niet enorm bezorgd en verwachtte dat ze snel op zou knappen. De symptomen waren vervelend, maar normaal niet veel erger dan die uitslag, wat koorts en verkoudheidsklachten. Zo leek het ook nu te gaan. Na een week knapte ze wat op. De volgende dag waren jullie samen aan het knutselen. Terwijl jullie bezig waren viel je iets op. Het leek wel alsof je dochter’s coördinatie niet in orde was. Toen je vroeg hoe ze zich voelde, gaf ze aan heel moe te zijn.
Een uur later was ze bewusteloos. Binnen 12 uur dood. De mazelen hadden, zo hoorde je van de artsen, encefalitis - dat is hersenontsteking - veroorzaakt. Ze konden niets meer voor haar doen.
Dit is het waargebeurde verhaal van (kinderboeken)schrijver Roald Dahl die in 1962 zijn dochter Olivia verloor aan mazelen. Olivia was voor deze infectie kerngezond.
De biologie: wat is het en wat zijn de symptomen?
Het mazelenvirus (Morbilli) is een RNA virus. Het kopieert zich snel in je lichaam en is erg besmettelijk. Het is verwant aan de virusfamilie paramyxoviridae, waar ook diverse luchtwegvirussen toe behoren zoals RSV, maar ook het virus wat de bof (wat ik later zal behandelen) veroorzaakt. Het virus is van mens op mens overdraagbaar. Het heeft het hoogste reproductiegetal van alle ziektes die we kennen. Bij mazelen ligt dit getal tussen de 13 en 18. Één ziek persoon kan dus 18 anderen besmetten, en zij dan weer 18, en die 18 wéér 18 per persoon en tel zo maar door. Voor je het weet, heb je een epidemie.
Het reproductiegetal is het aantal mensen dat één zieke potentieel besmet na contact, er van uitgaande dat er geen weerstand tegen de ziekteverwekker is.
Eenmaal besmet merk je dat niet direct. De incubatietijd van mazelen is gemiddeld 11 dagen. Daarna begin je je rot te voelen en na een dag of 14 verschijnt de kenmerkende huiduitslag. Je bent voor je klachten krijgt, wel al besmettelijk. Ongeveer 5 dagen voor je zelf ziek wordt, kun je anderen al besmetten. En mensen zonder weerstand tegen mazelen, die in contact komen met een besmettelijk persoon, hebben tot 90% kans om zelf ook ziek te worden.
Ben je eenmaal ziek dan kun je te maken krijgen met de volgende symptomen:
Huiduitslag
Koorts
Neusverkoudheid
Oorontsteking
Oogontsteking
Buikpijn
In ernstiger gevallen kan dit doorslaan naar longontsteking, middenoorontsteking met risico op gehoorschade, ernstiger oogontsteking met risico op oogschade, (koorts)stuipen en, zoals net beschreven bij de dochter van Roald Dahl, encefalitis (hersenontsteking), wat dodelijk kan zijn. In zeer uitzonderlijke gevallen kun je zelfs na 7 jaar nog een hersenontsteking ontwikkelen die terug te leiden is naar je eerdere mazeleninfectie. Die is dan vrijwel altijd dodelijk.
Het is dus geen virus om te onderschatten. Complicaties zoals hierboven beschreven komen betrekkelijk vaak voor. In Amerika werden deze in 30% van de gevallen van mazelen tussen 1987 en 2000 gemeld (bron: CDC). De ultieme complicatie, sterven, komt gelukkig minder vaak voor, maar het gebeurt gemiddeld nog steeds in 1 a 2 op de 1000 gevallen. In minder ontwikkelde gebieden en in het verleden lag dit aantal veel hoger. Vooral jonge kinderen zijn kwetsbaar.
Maar wat gebeurt er in je lichaam als je mazelen hebt? Zonder getraind immuunsysteem na vaccinatie of eerdere ziekte zal het virus verschillende cellen in je lichaam infecteren. Denk hierbij een epitheelcellen zoals huid en slijmvliezen én (onthoud dit even goed) verschillende immuuncellen waaronder B-cellen. Via de geïnfecteerde cellen breidt het virus zich verder uit door je lichaam. Het reist door je lymfesysteem en komt in je bloed terecht. Dit noemen we viremie en betekent dat het virus, via je bloedbaan, overal voet aan de grond kan krijgen in je lichaam. Normaliter is de immuunreactie van je lichaam op dit moment al in full swing. Voelde je je dus al niet ellendig door het virus zelf, dan voel je je wel ellendig door de gevolgen van je immuunreactie. Ons immuunsysteem is werkelijk prachtig en broodnodig maar potentieel, ook voor onszelf, een dodelijk wapen. Komt de immuunreactie niet op gang of te laat, dan kan de infectie zich nestelen in longen, darmen, oren, ogen en zelfs de bloed-hersenbarrière doorkruisen en zo tot hersenontsteking leiden.
Het kan dus flink uit de hand lopen. En met 90% besmettingsrisico bij blootstelling zonder weerstand, lijkt mij de keuze om te vaccineren een makkelijke. Toch blijven mensen geloven dat mazelen wel meevalt en dat natuurlijke infectie een goed alternatief is. Er worden zelfs mazelenparties georganiseerd, waar ouders hun kinderen bewust blootstellen. Ik snap hier niets van. Bij mazelen is het idee dat je door ziek te worden een extra sterke immuunreactie kweekt echt meer dan dom. Dit virus heeft namelijk een staartje.
Na een besmetting met mazelen, er vanuit gaande dat je hier dus goed doorheen komt, ben je in één klap immuun-gecompromitteerd.
Dit komt doordat mazelen o.a. je B-cellen infecteren, zoals ik hierboven al beschreef. Deze immuuncellen bevatten specifieke recepten voor antistoffen tegen alle soorten ziekteverwekkers die we kennen (en nog niet kennen). Eenmaal geactiveerd door vaccinatie of eerdere ziekte, maken deze cellen een immuunherinnering aan. Is er vervolgens sprake van een nieuwe blootstelling aan een bekende ziekteverwekker, dan gaan zij razendsnel aan de slag en maken specifieke antistoffen hiertegen. Zo beschermen ze je tegen (ernstige) ziekte. Maar mazelen wissen nu juist al dat opgebouwde immuungeheugen van de geïnfecteerde B-cellen. De snelle en effectieve immuunrespons die je had opgebouwd tegen allerlei ziektes is daarmee dus weg. En dat zal je gaan merken. Je zult vaker en heftiger ziek zijn en pikt zelfs de simpelste infecties op. Mazelenparties houden? Ik zeg dus nee.
De Geschiedenis
Voor ik semi-chronologisch verder ga, eerst dit: in 1875 brak er mazelen uit op de eilandengroep Fiji. De inwoners daar waren nog nooit blootgesteld aan dit virus en hadden dus geen weerstand. Het virus werd meegenomen door een lokale leider die i.v.m. een overdracht van gebied aan het Verenigd Koninkrijk, op bezoek was geweest in Sydney. Hij stak enkele mensen in zijn entourage aan en zo verspreidde het over de eilanden. Uiteindelijk raakte iedereen besmet en stierf ongeveer 25% van alle inwoners. Het virus decimeerde de populatie op de Fiji eilanden.
Mazelen werd voor het eerst beschreven in de 9e eeuw door een Perzische arts. Hij maakte de vergelijking met het pokkenvirus en was de eerste die het onderscheid tussen beiden beschreef. Dat betekent natuurlijk niet dat het virus voor die tijd niet bestond. Er zijn veel oudere geschriften van uitbraken van een soortgelijk virus bij mensen en runderen gevonden en de KU Leuven heeft met enkele andere partners in 2020 een paper in het wetenschappelijk tijdschrift ‘Science’ gepubliceerd, met data dat zou bewijzen dat het virus al rond de 6e eeuw voor het begin van onze jaartelling rondging en gelijkenissen vertoont met runderpest.
In 1757 bewees de Schotse arts Francis Home dat mazelen besmettelijk waren toen hij variolatie, een voorloper van vaccinatie gebruikt om het pokkenvirus tegen te gaan, bij mazelen probeerde in te zetten. Meer uitleg over de methode en werking van variolatie kun je teruglezen in blog 1 van vaccinatieverhalen. Via variolatie stelde hij 12 mensen bloot aan het mazelenvirus waarna 10 van hen daadwerkelijk mazelen ontwikkelde.
Pas in 1954 werd het mazelenvirus daadwerkelijk geïsoleerd uit een mens via bloedmonsters van schoolkinderen uit Boston, waar op dat moment een uitbraak was. Dit werd gedaan door Thomas Peebles van Boston’s Childrens Hospital. Deze ontdekking leidde vrijwel direct tot een eerste versie van een levend verzwakt vaccin. In 1958 werd dit door diezelfde Peebles samen met een andere arts genaamd Sam Katz getest op 23 geestelijk gehandicapte kinderen. Dit is medisch-ethisch natuurlijk totaal onverantwoord maar deze en andere minderheden waren in het verleden vaker de klos. Over medische ethiek en vooral het gebrek eraan (in het verleden), kan ik een heel andere blogserie maken. Gelukkig was deze test succesvol. Dit vaccin gaf helaas wel huiduitslag en andere lichte symptomen, maar deze ontwikkelden niet in fullblown mazelen en wekte immuniteit op. Hoewel een goed resultaat, waren de onderzoekers nog niet tevreden. De bijwerkingen waren nog te heftig.
In 1962 (het jaar dat de dochter van Roald Dahl stierf aan mazelen) werd een poging gewaagd om een geïnactiveerd vaccin, met dood virusmateriaal, te ontwikkelen door artsen en onderzoekers in een laboratorium van Merck. Na klinische testen werd echter geen bewijs gevonden dat dit vaccin een beschermende werking bood tegen het daadwerkelijke virus. Een geïnactiveerd vaccin werd dus geschrapt van de mogelijkheden en de focus ging naar het doorontwikkelen van een mildere versie van het levend verzwakt vaccin. In 1968 was het dan eindelijk zover. Diezelfde onderzoekers en artsen uit het laboratorium van Merck brachten een verder verzwakt vaccin op de markt gebaseerd op het vaccin van Peebles en Katz uit 1958. In 1971 ontwikkelde de Amerikaanse dokter Maurice Hilleman, het nu bekende gecombineerde vaccin tegen bof, mazelen en rode hond, wat wij in Nederland sinds 1976 via ons rijksvaccinatieprogramma aanbieden. En dat vaccin is enorm effectief. Met 1 dosis ben je tot 92% beschermd tegen een mazeleninfectie en met 2 tot 97%. Het vaccin wordt gegeven aan kinderen met 14 maanden en herhaald met 9 jaar.
Afbeelding: schema rijksvaccinatieprogramma
Sinds we vaccineren is, na een periode van opbouw van de benodigde weerstand, het aantal gevallen van mazelen in Nederland teruggebracht naar gemiddeld niet meer dan 10 gevallen per jaar. Voor vaccinatie liepen vrijwel alle (jonge) kinderen op enig moment dit virus op. Dat dit met vaccins zo enorm is teruggebracht is dus een mega succes! Zeker als je bedenkt wat de complicaties van dit virus kunnen zijn.
Huidige stand van zaken en bestrijding
Eind goed, al goed zou je denken. Maar helaas. Omdat mazelen zo ontzettend besmettelijk is, is er een hoge vaccinatiegraad nodig om dit virus te bestrijden. De hiervoor benodigde vaccinatiegraad is 95%. En dat halen we allang niet meer. In 2021 werd 89% van de dreumesen in Nederland gevaccineerd met BMR en in 2022 lag dit, hoewel hoger met rond de 92%, nog steeds te laag. In gemeentes met geloofsbezwaarden ligt de vaccinatiegraad grotendeels onder de 90%. Deze gebieden zijn daarom ook gevoelig voor grotere uitbraken van mazelen zoals in 1998, 2000 en in 2013/2014.
Afbeelding: meldingen van mazelen in Nederland van 1976 t/m 2020. Bron: rivm
Naast de geloofsbezwaarden is er een steeds groter wordende groep mensen die twijfelt over het nut en de noodzaak van vaccineren. Deze mensen dragen ook bij aan de te lage vaccinatiegraad en zij en hun kinderen zijn potentieel gevaarlijk voor anderen. Er is namelijk altijd een groep mensen die (nog) niet gevaccineerd kan worden. Sowieso baby’s, want die krijgen hun BMR vaccin pas met 14 maanden, maar ook mensen die immuun-gecompromitteerd zijn. Omdat het BMR vaccin een levend virus bevat, is dit voor hen niet geschikt. Daarnaast krijgen baby’s bij hun geboorte bescherming van de moeder mee tegen ziektes. Als zij een sterke afweer tegen mazelen heeft, zal dit bij eerder vaccineren direct reageren en het vaccin uitschakelen, voor het zijn werk heeft kunnen doen. Beide groepen leunen dus sterk op de groepsimmuniteit die we met 95% vaccinatiegraad hebben… of hadden, moet ik zeggen.
Één van de grote leugens die rondgaat over het BMR vaccin en flink bijdraagt aan mensen hun twijfel en daling van de vaccinatiegraad, is de wereld in geholpen door voormalig arts en, inmiddels flink bekritiseerd, wetenschapper Andrew Wakefield. Over zijn handelen kan ik een heel blog schrijven, maar het komt er op neer dat hij in 1998 een, naar later bleek frauduleuze, studie publiceerde in het wetenschappelijk tijdschrift ‘The Lancet’. Hierin legt hij onterecht de link tussen autisme en het BMR vaccin.
Afbeelding: Andrew Wakefield
Het onderzoek werd vrijwel direct tegengesproken vanuit de medische wetenschap. Maar het duurde tot 2010 voor The Lancet het daadwerkelijk terugtrok. Uiteindelijk bleek niet alleen de methodiek van het onderzoek (bewust) onjuist, maar werden ook nog eens financiële verbanden gevonden tussen Wakefield en de anti-vaccin lobby en bleek hij, terwijl hij druk bezig was het BMR vaccin in kwaad daglicht te zetten, bezig met de ontwikkeling van een eigen vaccin. Deze fraude heeft niet alleen veel ouders beïnvloed en geleid tot een daling van de vaccinatiegraad. Het heeft de medische wetenschap ook enorm veel tijd en geld gekost om te weerleggen. Maar dat weerleggen is gelukt. Er is geen enkel bewijs dat autisme veroorzaakt wordt door vaccins. Autisme ontwikkelt zich prenataal tijdens de zwangerschap en is in hoge mate erfelijk. Dat tekenen van autisme zich vaak beginnen te vertonen rond het tijdstip in ontwikkeling waarin ook de BMR vaccinatie gegeven wordt, is toeval. En dat er sinds we vaccineren meer diagnoses van autisme zijn, komt alleen omdat we beter zijn geworden in het diagnosticeren van mensen met een autismespectrumstoornis. Wil je meer lezen over Wakefield bekijk dan het artikel in de bronnenlijst van dit blog.
Tot slot…momenteel lijkt het in Nederland wel mee te vallen met mazelen. Maar met de te lage vaccinatiegraad lopen we een risico. Het aantal gevallen van mazelen is in Europa verdertigvoudigd en er zijn al uitbraken in o.a. het Verenigd Koninkrijk. Als de huidige trend van twijfel doorzet is het een kwestie van wachten tot het hier gebeurt. En dan raakt het niet alleen de mensen die zich bewust niet laten vaccineren. Het kan potentieel ook levensgevaarlijk zijn voor de groep mensen die, zoals eerder beschreven, zich (nog) niet kan laten vaccineren.
Meer weten?
Bekijk onderstaande bronnen:
Roald Dahl: Pro Vaccine Letter Describes Daughter's Death from Measles
Pacific Island Societies Destabilised by Infectious Diseases - JMVH
News and Views: Measles — the Virus, the Disease, the Vaccine | Children's Hospital of Philadelphia
CDC Pinkbook Chapter 13: Measles; Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases
Measles virus and rinderpest virus divergence dated to the sixth century BCE | Science
The MMR vaccine and autism: Sensation, refutation, retraction, and fraud - PMC (nih.gov)
Of luister aflevering 21 van: ‘This Podcast will kill you’.
Hartelijk dank aan
(Prof. Immunologie) en Frank Stassen (Prof. Microbiologie) voor het proeflezen!To be continued…