Vaccinatieverhalen #3: horrorhoest
Vaccinatieverhalen is een blogserie waarin ik uitleg wat de waarde van vaccins is. Het is losjes gebaseerd op: ‘This Podcast Will Kill You’. Doel van dit blog is uitleg geven, want twijfel en negatieve gevoelens rondom vaccinatie lijken toe te nemen. De vaccinatiegraad in Nederland daalt en dat is zorgelijk. De enige oplossing die ik zie is voorlichten.
Net als in de vorige blog over difterie, maken we dit keer een deepdive in een ziektebeeld veroorzaakt door een bacterie. Eentje die ons bijna letterlijk de longen uit ons lijf laat hoesten. Én eentje waartegen we ons via vaccinatie goed kunnen wapenen.
Afbeelding: Bordetella pertussis in onze luchtwegen
Je voelt je niet lekker…
Je hebt vast iets opgepikt maar weet niet precies wat. Het lijkt niets ernstigs. Typische verkoudheid. Je neus zit verstopt (of blijft lopen), je hebt wat verhoging en af en toe moet je niesen of hoest je wat. Je verwacht snel op te knappen alleen… dat gebeurt niet. Sterker nog, na een week of 2-3 voel je je juist zieker. Je krijgt oncontroleerbare hoestbuien. Ze zijn dodelijk vermoeiend en zo heftig dat je soms denkt te moeten overgeven. Na een paar dagen doen je borst en ribben enorm veel pijn én misschien nog wel het allerengste; tijdens het hoesten voelt het soms alsof je stikt. Met een gierende ademhaling probeer je lucht te krijgen. Dit is niet normaal. Je hoopt dat de dokter je kan helpen en dit snel overgaat. Maar helaas… dit is kinkhoest en daar hebben we in dit stadium geen goede geneesmiddelen tegen. Het kan ook nog wel even gaan duren. Het wordt niet voor niets de 100-dagen hoest genoemd.
De biologie: wat is het en wat zijn de symptomen?
Kinkhoest is het gevolg van een infectie met Bordetella pertussis. Een bacterie die alleen voorkomt bij mensen en wordt overgedragen via aerosolen door niesen, hoesten of simpelweg langere tijd in een (slecht geventileerde) ruimte zijn met een besmet persoon. De bacterie voelt zich het lekkerst in onze longen. Daar zal het zich vestigen en flinke schade veroorzaken als het de kans krijgt. Kinkhoest wordt, zoals ik hierboven al kort noemde, ook de 100-dagen hoest genoemd omdat de symptomen lang kunnen aanhouden. Die symptomen zijn:
Extreme hoestbuien
Overgeven door hoestbuien
Gierende ademhaling
Benauwdheid en moeite met ademen
Vermoeidheid door hoestbuien
En gekneusde of zelfs gebroken ribben door hoestbuien
Afbeelding: symptoombeschrijving
Deze symptomen worden overigens niet direct veroorzaakt door de bacterie (Bordetella pertussis). De ziekteverschijnselen worden, net zoals bij difterie, veroorzaakt door toxinen (meervoud dit keer) die de bacterie aanmaakt. Deze veroorzaken schade aan de longen en die schade veroorzaakt de hierboven genoemde klachten. Na besmetting is er eerst een incubatietijd van 7 tot 10 dagen. Daarna krijg je verkoudheidsachtige symptomen. Na 1 tot 2 weken word je vervolgens echt ziek. Dan hebben de bacteriën hun toxinen afgegeven en begint de ellende. Áls je blijft leven, met de nadruk op als, kan deze fase zo een week of 5 in beslag nemen. Daarna volgt een langzaam herstel. In hoeverre je herstelt hangt af van de door de toxinen aangerichte schade. Al met al ben je al snel 3 maanden of langer onderweg en is het óók als je dit overleeft niet gezegd dat je ongeschonden uit de strijd komt.
Nu zijn die klachten voor niemand fijn maar bij baby’s die niet (volledig) gevaccineerd zijn (< 1 jaar) kan de ziekte sneller dodelijk zijn. Het vraagt namelijk nogal wat van ons lichaam en die kleintjes hebben nog niet de kracht en het uithoudingsvermogen om dit aan te kunnen. Zo kan er benauwdheid optreden door de hoestbuien maar ook sprake zijn van apneu. Hierbij houden baby’s (tijdelijk) op met ademen. Het hieropvolgende zuurstoftekort kan tot hersenschade leiden alsmede andere orgaanschade veroorzaken. Daarnaast is een secundaire longontsteking mogelijk, doordat de longen beschadigd zijn door toxinen van de kinkhoest bacterie. Dat maakt het makkelijker voor andere bacteriën die we bij ons dragen om hun kans te grijpen en te gaan woekeren. Van alle met kinkhoest in het ziekenhuis opgenomen baby’s, krijgt 1 op de 5 een secundaire longontsteking.
Wist je dat we kinkhoest in het Engels Pertussis noemen? De naam Pertussis is een samentrekking van de symptomen van de ziekte. Per betekent: ‘ernstig’ en tussis betekent: ‘hoest’. De ziekte wordt trouwens ook Whooping Cough genoemd vanwege het kenmerkende gierende geluid van de ademhaling na een hoestbui.
De Geschiedenis
We hebben allang last van kinkhoest. De eerste epidemieën worden vanaf de 16e eeuw beschreven, maar er zijn ook aanwijzingen dat kinkhoest reeds in de 12e eeuw voorkwam. Je kunt je vast voorstellen dat de bacterie in de smerige middeleeuwen makkelijk van mens tot mens oversprong. Aangezien we destijds nog geen idee hadden van wat ons ziek maakte, waren we machteloos om ons te wapenen en was de impact van kinkhoest hoog. In onderstaand overzicht zien we een tijdlijn met het aantal doden door kinkhoest in Londen tussen 1700 en 1800. Zo ongeveer om de 5 jaar leek er een epidemie te zijn waarbij het aantal doden elke keer steeg. Dit lijkt samen te vallen met de bevolkingsgroei in de stad waardoor mensen steeds dichter op elkaar kwamen te leven. Én dan valt Londen nog betrekkelijk mee qua aantal doden.
Afbeelding: aantal doden door kinkhoest in Londen tussen 1700 en 1800
In Zweden stierven tussen 1749 en 1764 ruim 43.000 mensen aan kinkhoest waarvan ongeveer 80% jonger dan 2 jaar. In 1906 (na de algemene acceptatie van de kiemtheorie) werd de bacterie die kinkhoest veroorzaakt ontdekt en geïsoleerd door Jules Bordet en Octave Gengou. Dit leidde tot een eerste vaccin in 1939 ontwikkelt door Pearl Kendrick en Grace Elderling. Met dit vaccin wisten zij het aantal zieken door kinkhoest te verlagen van 15.1 per 100 naar 2.3 per 100 mensen. Dit eerste vaccin was een geïnactiveerd vaccin. In Nederland begonnen we hiermee in 1957 te vaccineren via ons Rijksvaccinatieprogramma.
Huidige stand van zaken en bestrijding
Kinkhoest komt ook nu nog betrekkelijk vaak voor. Sinds 1996 is het helaas in opkomst bij volwassenen. Dit komt omdat de bacterie van structuur is veranderd en je dus ook na vaccinatie nog besmet kunt raken. Naast de veranderde bacterie is de bescherming van het huidige kinkhoestvaccin tegen besmetting gelimiteerd tot een aantal jaar (4 tot 6). Na die periode ben je dus weer vatbaar voor de ziekte. Gelukkig is het ziekteverloop dan meestal veel milder.
Afbeelding: aantal kinkhoestmeldingen in Nederland tussen 1976 en 2020
We kunnen dus nog wel ziek worden ondanks de vaccins, maar door die vaccins is de sterfte enorm afgenomen. In 1957 stierven in ons land gemiddeld nog 200 kinderen per jaar aan kinkhoest. Tegenwoordig is dit 1 kind. Dit is dan vrijwel altijd een pasgeboren baby die zelf nog te jong is voor effectieve vaccinaties. Om te voorkomen dat een baby in de periode voor vaccinatie de kinkhoestbacterie krijgt en hier ernstig ziek van wordt of zelfs sterft, kan de moeder van het kind vanaf 22 weken zwangerschap een booster van het kinkhoestvaccin (DTP) halen. Alle zwangere vrouwen krijgen die met 22 weken zwangerschap aangeboden. Hiermee worden zowel moeder als het (ongeboren) kind (extra) beschermd tegen de gevolgen van kinkhoest. Dit vaccin biedt overbrugging tot aan de 1e ronde vaccinaties die baby’s ontvangen met 3 maanden.
En die vaccinaties vanaf 3 maanden blijven belangrijk. Want Bordetella pertussis is niet weg. Sterker nog, de bacterie is endemisch in Nederland. En hoewel de bacterie gevoelig is voor antibiotica doet dit niets tegen de toxinen. Als je er dus na besmetting niet snel genoeg bij bent (binnen 1 tot 3 weken) om te behandelen met antibiotica en de toxinen zijn al geproduceerd ben je te laat.
In Nederland wordt de vaccinatie tegen kinkhoest in combinatie met andere vaccins tegen difterie, tetanus en polio gegeven (DKTP). Dit vaccin bevat sinds 2004 niet meer het volledige geïnactiveerde pathogeen van kinkhoest maar stukjes hiervan. Dat noemen we een recombinant/subunit vaccin. Het wordt met 3 maanden, 5 maanden, 11 maanden en 4 jaar gegeven. Het is niet mogelijk om een los kinkhoestvaccin te krijgen.
In 2022 was er een lichte daling zichtbaar in de vaccinatiegraad tegen kinkhoest (DKTP). Zo was de afname bij baby’s ongeveer 1% en bij kleuters 2%. Op dit moment is er nog geen breed onderzoek gaande naar het waarom hiervan, maar het RIVM heeft al aangekondigd dat wel te gaan doen bij verdere daling. En dat is niet gek want kinkhoest is echt gevaarlijk. Vooral dus voor onze jongsten! En wetende wat je nu weet is er eigenlijk geen enkele reden meer om te twijfelen toch? Vaccineren loont.
Meer weten?
Bekijk onderstaande bronnen:
of luister ‘This Podcast Will Kill you’ aflevering 44:
Hartelijk dank aan
(Prof. Immunologie) en Frank Stassen (Prof. Microbiologie) voor het proeflezen!Next up: je dacht alleen wat spierpijn te hebben, maar als snel voel je je compleet ellendig. De huisarts herkent de symptomen direct en voor je het weet lig je in een ambulance. Je bent ernstig ziek en hebt snel specialistische hulp nodig,
Bedankt voor de uitleg weer!
Heel fijn om dit zo nu en dan tot me te kunnen nemen. Ik weet steeds iets meer.