Vaccinatieverhalen #2: ademnood
Vaccinatieverhalen is een blogserie waarin ik uitleg wat de waarde van vaccins is. Het is losjes gebaseerd op: ‘This Podcast Will Kill You’. Doel van dit blog is uitleg geven, want twijfel en negatieve gevoelens rondom vaccinatie lijken toe te nemen. De vaccinatiegraad in Nederland daalt en dat is zorgelijk. De enige oplossing die ik zie is voorlichten.
Vanaf nu zullen we elke keer een deepdive maken in een ziekte die we met vaccinaties voorkomen. Dit keer gaan we het hebben over een bacterie die ons, zoals de titel al verklapt, letterlijk de adem kan benemen.
Je voelt je niet lekker…
Je denkt dat je een griep of keelontsteking te pakken hebt. Algehele ellende, verhoging of koorts en keelpijn. Van die gemene met scheermessen. Je kunt niet goed slikken van de pijn in je keel en als je achterin je keel kijkt, zie je iets grijzigs. Dat is vreemd en heb je nog niet eerder gezien. Omdat je je ook wat benauwd voelt bel je de huisarts. Dat is maar goed ook…
Je bent namelijk geïnfecteerd met de toxische Corynebacterium diphtheriae en zonder behandeling kun je ernstige orgaanschade oplopen of zelfs sterven door verstikking. Je hebt difterie!
Good to know: een andere en veelgebruikte naam voor difterie in Nederland is kroep.
De biologie: wat is het en wat zijn de symptomen?
Difterie is, zoals hierboven al kort genoemd, het gevolg van een infectie met de toxische Corynebacterium diphtheriae. In de bovenstaande beschrijving ben ik uitgegaan van de keel als het meest voorkomende gebied van infectie. De infectie kan op meerdere plekken plaatsvinden zoals op de huid, waar het nare zweren en open wonden creëert en in de hals waar het enorme zwelling in je lymfeklieren veroorzaakt.
De incubatietijd van difterie is 2 tot 5 dagen en de periode van ziekte gemiddeld 2 weken. Maar lang niet iedereen ziekt uit. Van de ongevaccineerden sterft vandaag de dag 3 à 12%. Baby’s, jonge kinderen en ouderen lopen het meeste risico om te sterven aan difterie.
Je kunt alleen difterie krijgen als je geïnfecteerd bent met de toxische variant van de Corynebacterium diphtheriae. In dat geval is de bacterie zelf geïnfecteerd door een bacteriofaag (een virus dat bacteriën aanvalt). Deze bacteriofaag bevat een genetische code, die de bacterie aanzet tot het maken van toxine. Is de bacterie hier niet mee geïnfecteerd dan is deze redelijk ongevaarlijk. Je kunt er nog steeds ellendig van zijn, maar vele malen minder dan wanneer het om de toxine producerende variant gaat.
De toxische difteriebacteriën scheiden een extreem krachtig gif uit. Tien microgram hiervan is voldoende om een persoon van 70 kilo te doden. Het veroorzaakt celdood door de eiwitverwerking in een cel te stoppen. Deze dode cellen vormen vervolgens een pseudomembraan: een soort littekenweefsel wat vast zit en zelfs kan bloeden. Dit kenmerkende pseudomembraan is de reden dat mensen kunnen stikken. Het veroorzaakt zwelling en kan de luchtpijp blokkeren. Het beneemt je dus letterlijk de adem.
Afbeelding: tekening en foto van pseudomembraan in de keel.
Alsof dit nog niet ernstig genoeg is, is er meer risico. Naast het pseudomembraan in de keel en eventuele infectie van de huid, met nare wonden en zweren tot gevolg, kan de toxine ook andere plekken in je lichaam aanvallen en daar schade veroorzaken. De toxine kan in je bloed terecht komen. Via je bloed kan het al je organen bereiken en deze flink beschadigen. Zo erg zelfs dat het tot de dood kan leiden. Ook kan de toxine je zenuwstelsel aanvallen waardoor neurologische problemen ontstaan. Ellende dus!
De Geschiedenis
Hoewel ik vermoed dat je inmiddels flink geschrokken bent van wat Corynebacterium diphtheriae allemaal kan veroorzaken, horen we er tegenwoordig nog maar zelden van. Dat was vroeger wel anders. De ziekte kent helaas een rijke historie. Zo werd deze al beschreven door Hippocrates 5 eeuwen voor het begin van onze jaartelling. In de 6e eeuw van onze huidige jaartelling werden de eerste epidemieën van de ziekte beschreven. Hoewel de ziekte al heel lang rondging kreeg deze pas in 1821 de naam difterie. In 1883 werd de daadwerkelijke ziekteverwekker ontdekt door preparaat van een pseudomembraan onder de microscoop te bekijken. Daar was een bacterie zichtbaar.
Funfact: de naam difterie is afgeleid van het Griekse Diphthera wat lederen lap of vel betekent en uiteraard verwijst naar het kenmerkende pseudomembraan.
In 1888 werd de toxine ontdekt, die de daadwerkelijke grote schade veroorzaakt. Emil von Behring won vervolgens in 1901 de eerste Nobelprijs voor de geneeskunde met zijn onderzoek, dat bewees dat aan toxine blootgestelde dieren, antiserum aanmaakte wat gebruikt kon worden ter preventie en behandeling van difterie. Dat was hard nodig ook, want destijds was de sterfte aan difterie stukken hoger dan die nu is. Waar de sterfte nu 3 à 12% is, was deze in 1894 zo hoog als 51%. Door de behandeling met antiserum wist men dit te verlagen tot 24%. Een enorme overwinning!
In 1923 ontdekten we hoe we de toxine die tot difterie leidt onschadelijk konden maken. Een onschadelijk gemaakte toxine noemen we een toxoid. Hier konden we mee vaccineren en zo werd het eerste difterievaccin ontwikkelt. Toch bleef difterie tussen de 2 wereldoorlogen de belangrijkste doodsoorzaak van kinderen tussen de 4 en 10 jaar. In Nederland wordt het difterie toxoid sinds 1953 aan kinderen aangeboden. Daar begonnen we al mee voor we überhaupt het Rijksvaccinatieprogramma hadden wat in 1957 startte.
Huidige stand van zaken en bestrijding
Tegenwoordig komt difterie gelukkig nog maar weinig voor in Nederland en omstreken. Er zijn enkele gebieden in de wereld waar het endemisch is. Denk hierbij aan gebieden in Afrika, de Dominicaanse Republiek, Haïti, het Midden-Oosten, Azië maar ook dichterbij huis in Oost-Europa. Ga je naar een gebied waar difterie endemisch is en is het langer dan 10 jaar geleden dat je een vaccinatie hiertegen hebt gehad, dan wordt een herhaalvaccinatie aangeraden. De weinige keren dat difterie hier opduikt nemen mensen dit meestal mee vanuit het buitenland. Omdat de ziekte hier zo weinig voorkomt is er het gevaar dat deze te laat herkend en behandeld wordt met alle risico’s van dien.
Als je toch de pech hebt difterie te krijgen zonder vaccin, kan het gelukkig behandeld worden. Je moet er wel op tijd bij zijn. Want als je eenmaal flinke celschade hebt door de toxine is dat niet meer ongedaan te maken. In het geval van een pseudomembraan moet er vaak geopereerd worden en is in ernstige gevallen tot die tijd beademing noodzakelijk. Een behandeling met antibiotica (Claritromycine, Azitromycine of Benzylpenicilline) kan de bacteriën doden. Corynebacterium diphtheriae vertoont echter al resistentie tegen penicilline, wat betekent dat in sommige gevallen de laatst genoemde behandeloptie al afvalt. Deze mag alleen gebruikt worden als vooraf is aangetoond via een kweek, dat de bacterie gevoelig is voor het middel. Het is niet de vraag of, maar de vraag wanneer de bacterie deze resistentie ook gaat opbouwen tegen andere middelen. Daarom dus nóg belangrijker om te vaccineren.
Het vaccin wat we tegenwoordig gebruiken om ons te beschermen tegen difterie is nog altijd de onschadelijk gemaakte toxine (toxoid). Het wordt in combinatie met andere entstoffen gegeven op 3, 5, en 11 maanden (DKTP - Hib-HepB), bij 4 jaar (DKTP) en bij 9 jaar (DTP).
Afbeelding: schema Rijksvaccinatieprogramma.
Voor een optimale bescherming moet het difterie toxoid om de 10 jaar gegeven worden. Omdat difterie in Nederland niet of nauwelijks voorkomt zijn herhaalvaccinaties op een later moment niet meer nodig tenzij je endemisch gebied bezoekt of op andere wijze bent blootgesteld.
Omdat Corynebacterium diphtheriae niet uitgeroeid is, bestaat er altijd een risico op besmetting. Wetende dat de bacterie resistentie begint te vertonen tegen penicilline is het daarom nog belangrijker om je te laten vaccineren. Want momenteel is de sterfte al hoog onder niet gevaccineerden (3 à 12%), maar dat is met alle behandelopties die we hebben waar die antibiotica een groot onderdeel van is. Als dat wegvalt vanwege resistentie, ben je ongevaccineerd een stuk verder van huis!
Meer weten?
Bekijk onderstaande bronnen:
of luister ‘This Podcast Will Kill you’ aflevering 16:
Hartelijk dank aan
(Prof. Immunologie) en Frank Stassen (Prof. Microbiologie) voor het proeflezen!Next up: het begint weer met algehele malaise, verhoging of wat koorts. Je denkt waarschijnlijk dat je een griepje hebt. Maar i.p.v. opknappen, word je alleen maar zieker. Wanhopig klop je aan bij je huisarts. De pijn in je ribben van het hoesten is gekmakend en als het hoesten eenmaal begint, krijg je bijna geen lucht.
Duidelijk verhaal wederom. Nét niet té lang. Leest ook prettig.